This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
-* Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individual personal, non-commercial purposes.
and we request that you use these files for
* Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
-* Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
* Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web a[nttp: //books . google. con/]
DE ARTE AESCHYLI
OBSERVATIONUM IN SEPTEM CONTRA THEBAS
CAPITA DUO.
COMMENTATIO
QUAM AD SUMMOS IN PHILOSOPHIA HONORES AB AMPLISSIMO PHILOSOPHORUM ORDINE UNIVERSITATIS LIPSIENSIS RITE CAPESSENDOS SCRIPSIT
RUDOLFUS BEER
CAMBURGENARIS,
LIPSIAE FORMIS EXPRESSERUNT POESCHEL & TREPTE
MDUCUUCLXSNVLI.,
Go. 9.664 V
UAOUAPP "(0L1LEGTI | !n5amy ti d TINHE ANDR PRESTON PFARODY FUND
ag. y, /236
Plerique eorum qui novissimis temporibus arti metricae operam dederunt, ita in ea versati sunt, ut legibus artis musicae eis, quae hodie valent, ad carmina lyrica veterum relatis prorsus fere neglegerent discrimina illa maxima, quae inter utramque artem interesse omnes periti consentiunt. Huic illos praeiudieatae opinioni addictos per se intellegitur ilam disciplinam in multos eosque sat graves errores per- duxisse: etenim etiamsi artem musicam nostrorum temporum eisdem prorsus legibus obnoxiam esse atque artem musicam veterum ponimus, id quod numquam concedi poterit, tamen ea semper remanet quaestio, primum quae fuerit vis non singulorum verborum solum, sed etiam universarum in car- minibus lyricis enunfiationum, deinde qui fieri potuerit, ut simul cum sono chordarum tibiarumque auribus et mente perciperetur sententiae ipsius summa plerumque gravitas et difficultas, quibus rebus nostrae aetatis drama musicum, ut ita dicam, aeque praestare vix quisquam contendat.
Errorum illorum non minimus is est, quod prorsus pari- bus ad temporis rationem numeris composita fuisse singula carmina lyrica dicuntur. Ad congruentiam singulorum nume- rorum servandam vel saepius efficiendam artis metricae doc- tores cum in disponendis carminibus sententias ab omni iu- dicio abhorrentes prompserunt tum ad audacissimas coniec- turas confugerunt. Atque singuli de singulis carminibus ad tam diversas inter se opiniones pervenerunt, ut cui tandem
assentiri possimus, omnino ambiguum videatur, nedum de 1*
4
cería quadam ratione in eo stüdiorum genere vel inter pau- cos conveniat. |
Sed forsitan quaesierit quispiam, quae sit summa causa, cur fructus ex eis studiis rediens, quae novissimis ipsis tem- poribus a pormultis tractata sunt, tam exiguus fuerit? Mihi quidem ea videtur esse, quod de veterum ipsorum arte atque ratione musica parum certi ad nos pervenit, ita ut aurium potissimum iudicio niti cogamur, quod iudicium quam lubri- cum sit neminem fugit. Aristoxeni opera si integra tradita essent, veri simile est futurum fuisse ut his de quaestionibus nemo hodie disputare auderet. Sed cum plane ignoremus, quid ille docuerit de sAoxode, vix quisquam pro certo affirmabit, semper secutos esse sonos musicos naturam sylla- barum, in qua summam artis metricae poetarum veterum et lyricorum et scaenicorum maximeque Graecorum positam fuisse constat, semper syllabas produoctas sonis productis ela- tas esse itemque syllabas breves sonis correptis. Veri simile Sane est, eam fuisse primam artis musicae legem, ut rhyth- mus metricus ab eo, qui cantaret, servaretur: sed utrum ea lex semper valuerit an interdum artis musicae docti eam excesserint fere in modum nostratium eorum, qui saeculis p. Chr. n. septimo decimo et duodevicesimo canticis eccle- siasticis componendis operam dabant, ea de re nisi coniectura nil augurari possumus.
Quaeritur id maxime, quemadmodum ars musica et rhythmum metricum, id est syllabarum naturam, et vocabu- lorum accentum et sententiarum gravitatem simul ita ex- primere potuerit, ut qui audirent et versus et sonos et sen- tentias percipere possent. Apud nos id multo facilius fieri potest maxime ob eam causam, quod vocabulorum germani- corum accentus fere semper congruens cum syllabarum pro- ductione certam viam indicat viris artis musicae studiosis, quam ingredientes faciant modos — uéA», quas nos dicimus melodias —, qui non nimis aures a sermonis humani iusto sono abducant: at in Graecorum arte metrica cum saepissime
5
accentus et natura syllabarum inter se pugnent, una autem natura versum faciat, quaeramus oportet, ab utra parte ars musica Graecorum steterit aut utri magis faverit.) Nam id vix quisquam negare poterit, utriusque rei rationem fuisse habendam arti musicae, si modo carmina intellegi, si modo ipsa placere vellet.
Cum vero certum de his quaestionibus iudicium nemo facere possit, nostrum est abstinere mentem a coniecturis, quarum nullus fructus est, consistere in verbis veterum poe- tarum ipsis. Atque in eis verbis legendis et relegendis eam nobis proponamus primam normam et regulam, ut aurium iudicio eandem vel fortasse maiorem habeamus fidem, quam oculorum. Nam etiamsi concedendum est, hac quoque in re veteres aliter potuisse sentire atque nos, tamen ea mihl cer- tior videtur esse via, ad vocis humanae sonum revocare iu- dicium, quaerere, utrum aliquid bene sonet an minus, quam semper haerere in litteris, quae quot periculis per temporum cursum obnoxiae fuerint nemo nescit.
Ut ego equidem sentio, iusto saepius illa aurium men- sura, quod esse acrius judicium et certius, quam syllabarum numerum Cicero de or. III, 47, 183 dicit, despicitur, poeta- rum verba ita fere tractantur, ut ea sola illorum ars esse videatur curare, ne praecepta metrica laedantur, ut semper legitimo gradu incedant versus. Neque vero ea est sola poetarum ars, sed permulta alia accedunt ad orationis vim atque versuum elegantiam augendas, quae ad percipienda aures nostrae quamvis hebetiores, quam veterum, sufficiunt.
') Conferas AHossbachi et Westphal artis metricae Graecorum vol. IT p. 23 de hoc discrimine, ubi est:
Die Griechen waren von Anfang an gewohnt, das marcato und die Tonhóhe, oder den rhythmischen Ictus und den Hochton als etwas dem Wesen nach verschiedenes von einander zu sondern. | Vocalhóhe und Vocalstárke — male dicit Westphalius ,, Vocalstárke'* productionem vocaliwm — isl nun eimmal micht dasselbe, nwr die deutsche Poesie hat beides zusammenfallen lassen.
6
In duo genera eiusmodi ornamentorum ut ita dicam versuum ego inquisivi atque quae mihi digna visa sunt, quae adnotentur, proponam.
Priore loco de homoeoteleutis *) agam, altero de homoeo- aretis sive allitterationibus.
Illud genus poeticum, quod gentes romanae excoluere et quod apud nos hodie usitatissimum est — versus rimatos media aetas appellabat —, a sensu veterum prorsus recedere vix quisquam est qui contendat. "Vel ex eo, quod saepe «t poeticae et prosae orationis scriptores usitatis locutionibus coniunxerunt voces, quarum extremae syllabae congruunt, colligere licet, veteres quoque eiusmodi formulis delectari.
Similes formulas collegit Lobeckóus in paralipomenon grammaticae graecae p. 58 et eis, quae insequuntur, ubi notantur haece:
và u£A» x«i uígn?), xTouceta xol youucta, xti
x«l yonOuc, 705 xci £05, OrÓuata xoi Óuoto, Aóyo
xal tgyo. Quamquam vocum 40709 et £gyo binae tantum litterae ex- tremae congruunt, tamen hac soni aequabilitate oppositionem aliquatenus augeri mihi quidem persuasum est. Utrum vero Graeci idem senserint an non, dubitare licet. Atque etiamsi hoe concedi posset, tamen remaneret altera quaestio, num consulto eas potissimum formas elegerit scriptor ad conten- tionem efferendam. Qua de re certum iudicium facere non audeo. |
Num discrimen sit faciendum inter formulas eas, quae stirpium ipsarum vel parvula similitudine aut syllabarum suffixarum nituntur, sicut
couaror» xai yonuétov Thuc. I, 85, 1
— — -- ——— — — —
!) Vocem ópoiotéAsvtoc apud Graecos magis in usu fuisse, quam óuotfAgvtoc testimoniorum numero sat magno probari potest.
?) In eis vocabulis coniungendis cum clausula in 7 litteram facta tum maxime primae syllabae congruentia ludum efficit.
8
quod memini Ritschelium praeceptorem in scholis perbene vertisse Statur und Natur.
Aesch. Prom. v. 691 x5/uere, Avgata, Ótluoca.
Nec vero aliter potest iudicari de locis, qui minus spe- ciosam exhibent similitudinem, velut Od. &, 380, v, 299 et saepius est: dugaó0or yt xgv- 91óóv. Aesch. Sept. 213 (editionis Dindorfianae v. 230) og«yta xel xonotn5ouo.
Eo modo cum et scriptoribus et poetis placuerit occa- sione data verba coniungere, id quod eis, quae attuli exem- plis, probatur, quibus multa alia addi possunt, nonne etiam maiorem habet probabilitatem, idem ad versus coniungendos libenter à poeta quam maxime pulchrae formae studioso esse adhibitum?
Altero loco de homoeoarctis vel allitterationibus dicturus sum. Etenim sicut voces, quae in easdem litteras exeunt, saepius in formulis locutionibusque coniunguntur, ita voces ab eisdem litteris incipientes inte? se coniunctae saepius ex- Stant, quam ut fortuito eiusmodi locutiones omnes confor- matas esse credere possimus.
Sie. Soph. Phil. 482 coniunguntur zoóoa et xQUura, multis locis &gyov xal Éxoc (cf. Lobeck6i paralip. p. 65), alia id genus.
Allitteratione simul et eadem terminatione coniunguntur oóuae et ozua in Plat. Crat. p. 400 C.
Gorg. p. 493 A. Atque fortasse etiam in locutionibus, quales apud Home- rum sunt: ólya x&rvta. óéóactet Od. o, 412, ZaU0arPtO XÓvVOU Il. H, 319, éÓsóeto ÓoutóÓc Il. A, 468, H, 320
9
et similibus, quae saepe numero apud illum redire solent, allitterationis analogia quaedam cerni potest.
Lingua ipsa autem eiusmodi dicendi formulis favet, quo- niam partim radicum partim formationis similitudinem ex- hibet in rebus significandis eis, quae ut saepe oratione coniun- gantur natura ipsa fert. Neque quisquam eorum virorum doctorum aetatis et antiquioris et recentioris, qui in arte etymologiea versati sunt, eam dre20yíac legem umquam plane neglexit, quamquam quot errores, praesertim ex pristina eorum studiorum tractandorum ratione fluxerint neminem potest fugere.
Neque speciosissima allitterationum exempla editores librorum Graecorum non animadvertere. .
In eas res mihi videtur accuratius inquirendum esse, quam adhue factum est, et colligendis exemplis indagandum, quem sensum veteres in usurpandis eiusmodi ornamentis secuti sint. Neque enim quisquam de certa lege, cui poetae paruerint, dicere audebit: immo longe maximus numerus exemplorum ita comparatus erit, ut vix diiudicari possit, "trum de industria et consulto ita locum conformarit poeta am sine certo consilio sensum innatum secutus sit.
Sed usum quendam atque consuetudinem investigasse poetarum haud minus intererit, quam certa praecepta, quae exeedere numquam licebat: potius.ipsa libertate poetae per- spieienda singularis voluptas continebitur.
Verum ut ad meum campum artis carceribus circum- saeptum descendam, liceat praeceptoris optimi, cuius exsequias nuper prosecuti sumus, verba repetere ( Fafschelii opusculorum L p. 301):
Jie griechische. Tragódie offenbart. eim. Wohlgefallen. an Symnmetrie, das allmàhlich immer mehr und in wm so vollerem Masse ans Licht getreten ist, je weiter in unseren Tagen die Kritik der Tragiker. Schritt. um. Schritt. vorgedrungen.: ist, früher Uebersehenes | beachtend, | Verstecktes | hervorziehend, seheinbar Gleichgültiges betonend, Absicht machweisend in
10
dem für zufállig Gehaltcien. | Und wo wáre ein. besonnenes Suchen nach solcher Absicht berechtigter, als eben bei dem Altmeister der Tragódie? — n innerlichster Ucbereinstimmung mt dem Wesen aller altgriechischen Kunst, auch der bil- denden, die eimem hohen Masse von geistiger Freiheit. em eben so hohes Mass formeller Gebundenheit als Gegengewicht zu geben das Bedürfniss fühlte, und diesem Princip mit einem glücklichen Instinkt. und. emer. Weisheit Rechnung trug, dass gerade auf der innigeu Verschmoelzung dieser Gegensátze die vollendete Harmonie jener. Kunst. zumcist. beruht.
Simili modo mihi inter ipsas artis poeticae leges ad versuum formam definiendam spectantes oppositio quaedam videtur esse ea, ut quamquam primo loco semper syllabarum natura versum faciat, tamen certissimis illis legibus non laesis summa varietas adhibeatur in oratione ipsa formanda.
Qualis vero esset ea varietas, in eam quaestionem certo quodam loco inquirere, mihi proposui.
Atque unam fabulam Aeschyleam — Septem contra Thebas — ita tractavi, ut omnia exempla, quae ad proposi- tum meum spectantia in trimetris ijambicis scripta invenian- tur, congererem, examinarem, numerarem, certas rationes se- cutus distribuerem.
Cur Aeschylum potissimum elegerim, si quis quaerat, praeceptorem ducem eiusque verba supra allata secutus sum. Quippe optimo iure praeceptor praestantissimus Aeschylum praecipue summae concinnitatis studiosum fuisse dicit. Quod studium et ex totius tragoediae dispositione cognoscitur neque abest in rebus, pusillis, siquid in poeta tam eximio pusillum dici potest. Cur de solis trimetris iambicis scripserim, exempla ex partibus lyricis deprompta raro tantum et quasi praeteriens commemoraverim, duae causae fuere: primum, quod copia materiae me impulit, ut libellum quam maxime fieri posset artis finibus eircumscriberem, deinde, quod versus illi aequo semper gradu quasi incedentes facilius ansam prae- hent certae rationis adhibendae in eiusmodi observationibus.
11
Campum lubricum ipse dixi esse disputationemque cap- tiosiorem, quam tractaturus essem. Sed pericula spero fore ut evitem eo, quod plerumque satis habebo exemplis collatis probare quid veteribus placuerit, abstinebo a iudiciis certis ad nostrum sensum relatis. Quamquam id fortasse licet addere, observationum earum, quas proposituri sumus, eandem certe esse fidem, quam earum, quae novissimis temporibus de arte veterum musica factae sunt.
Quoniam utile non videbatur in his quaestionibus magis ad universum usum poeticum spectantibus arti criticae locum dare, semper textum Hermannianum a, Ritschelio repetitum (editionis alterius) secutus sum, etiam eis locis, quibus verba ab Hermanno constituta mihi quidem non placent. Ceterum plerumque coniecturae et Hermannianae et aliorum quam maxime fieri potest litteras vocabulorum manu scriptorum aequare student, quare fit, ut rarissime observationes nostrac eorrectionibus virorum doctorum perturbentur aut pervertan- tur Id quod potissimum cadit in eas quaestiones, quae altero loco institutae maiorem commentationis partem con- ficiunt.
I. De homoeoteleutis agitur.
'OuotoréAsvtor rhetores graeci sive versuum sive enun- tiationum similem exitum nominare solebant. Quorum ex libris eum satis constaret, ne eam quidem poeticae artis par- tem veteribus ignotam fuisse, saepius jam in eam quaestio- nem inquisitum est, quibus contineretur finibus rimorum — ut hoc medii aevi vocabulo uti mihi liceat — .usus.. Maxime apud Homerum versuum clausulae eiusdem .terminationis ani- madversae, collectae, iudicatae sunt: plura fortasse exempla exstant apud elegiarum poetas, quoniam pares inter se partes versus pentametri facile syllaba extrema consonant vel sine ipsius poetae arte. Nam id sane nemo dum demonstravit, de industria poetas eum syllabarum concentum quaesivisse..
AÀc ne ego quidem certum artificium inesse existimarim in eiusmodi concentibus vocabulorum neque eos revocaverim &d praecepta aut consuetudines poetarum, sed negaverim tan- tum forte oblatam similitudinem sonorum poetas sprevisse et repudiasse ad sententiae vim efferendam, ad enuntiationum concinnitatem ostentandam, denique ad splendorem orationis tragicae augendum. — Saepe rimi eis locis exstant, qui per antistrophicam responsionem pares inter se sunt. Quales ex Aeschyli fabulis collegit
Kiehlius in Mnemosynae anni CIOIOCCCLII p. 202 hosce: (Dindorfii numeros ed. V poetarum scaenicorum sequor.)
18
Prom. v. 891—938 898—900 (?) Septem. v. 778—80 185—841. Pers. . 694—95 700—101. Agam. v. 161—62 169—70. Choeph. v. 327—28 — 358—959. Eumen. v. 500—10 — 518—19.
Hos si locos contuleris, singularem Aeschyli artem in eiusmodi formulis adhibendis, eximiam soni pulchritudinem admirabere, sed primum nequaquam rimis solis eam locorum praecipuam venustatem deberi tibi persuasum erit, sed enun- tiationum tota compositione et formatione illam contineri.
Conferas velim Persarum versus supra laudatos:
o£gouct uir xQootótofu, cígopcn d^ rre. Ager
ofer dgyalo) zsQl rágBsc, quibus respondent
disuca. uiv. yaglcacDcn, Oisuat 0^ rria qat,
AiSae d égAexra glAotcur. et Persarum v. 550 proximos — v. 560 proxim.
Tam in his locis enuntiationum potius, quam vocabulorum vel syllabarum congruentiam cernes, tum iudicandi de metrica responsione notam et signum in rimis posita esse haud dubie negabis. Ansam quaerendi de responsione ab eis repeti posse concedes, etiamsi sat multis locis ad metrum inter se diver- sissimis rimi quos nos dicimus. inveniuntur.
Sed aptum erit ante omnia exponere, quam syllabarum congruentiam ego rimi nomine appellari velim vel quales syllabae rimum facere possint.
Et linguarum Romanarum et nostrae ea est natura, ut terminationes grammaticae non iam tam plenam et distinctam. exhibeant formam, quam lingua graeca et latina adhue ex- libent, germanica quoque. superioribus temporibus exhibebat. Eam ob causam quamquam ab usu linguarum recentium proficiscendum est in disputatione de rimo facienda, tamen aliam eius apud veteres fuisse naturam non nimis mirari debebimus. Apud nos — itemque apud gentes Romanenses
14
ea hodie est rimi figura, ut stirpes ipsae litteris et sonis similes inter se componantur seu terminatio accentu privata accedit — lhomoteleuton virile dicunt —- seu non accedit — homoteleuton femininum dicimus --. Id rimorum discrimen si apud veteres servare volumus, id quod num fieri debeat vel possit ego dubitaverim, illud non inest in clausularum, sed in generum metricorum varietate.
In versu hexametro rimos femininos solos locum habere per se intellegitur.
Cf. Hom. Od. B, v. 9: 11: aUtaQ ixl O^ nysoÜsv Ounpyeoésc v& yé£vorro, Bij Ó' luev sig &yogrjv, xoAaug Ó £ys ydAxeor t7yoa, 09x oiocg, Gue tO ys Óvo xÜrtc éoyol Exorto.!) et eiusdem libri v. 74: 76: *8. v. 142: 144.
Saepius singuli versus in binas partes rimis coniunctas discedunt, ut
Hom. Od. «, v. 266:
zxürvttg x oxuUuogol ve | yevolavo muxooyauoí TE eiusd. libri v. 397:
«vt«Q iyor oixoio | &va& Eco nustégoto D, 83: TuyA£ucyov ut otov | eustpaotor xaAgExotOLv. Bene in his exemplis caesurae vis augetur sonorum similitu- dine in binarum partium fine redeunte.
Aeque atque in hexametris rem sese habere in metri trochaici versibus acatalectis ante oculos est: versus trochai- cos catalecticos, qui sunt longe plurimi, et versus iambicos ad similitudinem versus pentametri hac in re accedere non minus planum est. In his autem si una syllaba, etiamsi levissima est, redit in versuum sede ea, cuius singularis vis est — in versus pentametri caésura legitima et in fine, in
! Ne versum 13 quidem, quamquam in 9ycórvo exit, ad rimum arcessere velim.
[d
15
versuum lambicorum fine '—, hoe satis est ad rimum facien- dum.!)
Eae enim syllabae semper ictus vi ita efferuntur, ut satis valide sonent ad ludum efficiendum. Id vero ad rimum faciendum opus esse videtur, ut syllaba ictu erecta continea- tur ludus.?)
Rifüos intestinos — eos dico, quos nos nomine Bónnen- reime appellare consuevimus — plerumque in caesuris esse positos eamque ob causam usque naturam contrariam exhibere eis, qui per clausulas versuum fiunt, pluribus explicandum esse non censeo.
Sed iam videamus, qui sint in eius in qua versamur fabulae diverbio versus óuoréAevtor.
Consentaneum est longe plurimum valere ea exempla, quae saepius binis versibus, semel tribus similis exitus con- tinentur. Neque enim cogitari potest eiusmodi versuum nullo versu interposito separatorum singularem naturam histriones praeterisse, sed probabilitatis speciem sat magnam habere concedendum est, eos in recitandis versuum clausulis eis, quae eisdem litteris factae sunt, aequalitatem vocis sono in- dicasse. Id quod nonnullis locis sententiarum gravitate et verborum magnificentia non tam excusari quam flagitari Vi- debis, cum singula versuum paria examinaveris, quae in Septem contra Thebas sunt:
Saepissime difficillimum esse, singillatim exponere, cur sint in eis, in quibus sunt locis, versus rimati vel potius cur
! Interdum unam vocalem satis esse ad rimum faciendum in hoc genere metrico videmus Theogn. 2, v. 478 (ed. Bergk. p. 516):
ovtt tL y&g vuyqo, | octe Aigv utovo, quo in versu fortasse hiatus satis à Theognidis usu recedens hoc modo explicari potest, ut pausa rimi percipiendi causa facta eum occultasse dicatur.
*) Apud Otfridum quoque Weissenburgensem, antiquissimum nostrorum poetarum eorum, qui versus rimatos composuerunt, termi- nationem solam posse facere rimum notum est. cf. v. 60:
ni thárf man daz ouch rédinon thaz kríachi in thes giwídaron.
16
apti nobis videantur.ad rem tractatam, nemo mihi non con- cedet.
De permultis versuum paribus ne id quidem valere aut demonstrari posse existimo, sententiarum gravitatem rimo augeri. Tantum concedi posse censeo, omnibus versibus homoteleutis id esse commune, quod soni similitudine illa aures mulceantur et delectentur mentesque singuld$i modo attendantur.
Eam autem definitionem si tenemus, nemo vituperabit, quod ad ea quoque versuum paria, quibus nulla sententiae communio est, disputationem nostram pertinere voluimus. Etiamsi igitur versus illi interpunctione disiunguntur, tamen breviter attingere eorum clausulas similiter cadentes liceat.
Hoc eadit in versus 16 et 17 (rgog: xéóo!]p, v. 31 et 38 (009: óoAo), v. 214 et 215 alios.
Bini versus continui in eandem syllabam exeuntes duo- detriginta locis sunt. Difficile erit probare in eis locis plus inesse gravitatis, quam in aliis rimo privatis, praesertim cum in eiusmodi rebus suum quisque sensum, haud raro etiam praeiudicatam opinionem sequi consuerit. Tamen liceat, ad locos afferendos pauca verba addere explicandi causa, quarum explieationum quantula sit fides et auctoritas ne me quidem praeterit. |
Versus 16 et 17 ab Eteocle vehementissima animi per- turbatione moto proferuntur, versibus 37 et 38 aptissime oratio terminatur. Eodem modo explicantur versus coniuncti hice: v. 214 et 215, v. 451 et 452, v. 459 et 460 — nam versu 461 transitus fit ad eam sententiam quae sequitur —, v. 496 et 497, quos in orationis fine positos esse ex sen- tentia ipsa apparet, v. 662 et 663.?)
!) Ex ratione ea, quam secuturum me esse supra exposui, sequi- tur, ut accentus varietas non possit ullo modo rimum tollere.
?; Huic exemplo, in quo duobus extremis versibus summa totius sententiae comprehenditur:
17
Ut in clausulis, sic in exordiis orationum saepius ad- hibetur ea forma versuum inter se coniunctorum: conferas v. 40 et 41 — v. 39 ad orationem ipsam non refertur —, v. 163 et 164, v. 578 et 5179, v. 634 et 635.
Compluribus locis stichomythiae vis ita augetur, ut ver- sus continui eadem syllaba terminentur.
Sic & versibus rimatis 227 et 228 optime stichomythia incipit. Conferas velim praeterea versus 238 et 289, 242 et 243, 697 et 698.
Item sententiarum gravitati premendae inservire viden- tur versus quasi gemini his locis:
v. 52 et 53, quibus infestissimus hostium animus enarra- tur, v. 58, 59, 60, quibus hostes cum omni apparatu bellico appropinquare nuntius territus refert, versibus 254 et 255, quibus Eteocles sollemniter dona dis pollicetur, versibus 370 et 371, qui in describendo apparatu hostili versantur, quibus-
&vógoiy à óualuow 9&vatog o. aXtoxtóvoc
ovx Lot. y3o«c tovós tov uiouatoc. singularem inesse vim manifestum est. Conferas praeterea (Dindorfiani sunt numeri): Aesch. Pers. v. 171 et 179:
tOUvÓ0É uoi yévecOs, Iléooot yyoaAa muotouata: n&vta y&g t& xéóv &v vouiv &otl uo. BovAsvuata. eiusdem fabulae v. 247 et 248: toUós y&ào óodunua potóc Ilsocuxóv moémti. uaOstv, xol qéos. caqég v. moyog éa9AÓv 7) xaxóv xAvsw. Soph. OR. v. 76 et 7*1: ótav Ó' Cxqvou, vqrixavt yo xaxóc w5 óov &v süjv nàv9' 00 &v óqAot 9sóc. Eur. Phoen. v. 1478 et 1479: 70ÀtL Ó' dydvtc oi uiv sUtvy£Otatos vj" é&£Bnoav, oi ó& ÓOvatvy£otato:.
Ea exempla nos commonefaciunt consuetudinis eius, qua Shake- spearius in orationum clausulis rimos ponere solebat, quam consuetu- dinem optime imitatus est Schillerus noster maxime in fabula ea, quae inscribitur ,Tell'. Conferas in ea fabula clausulas actus primi, secundi, quarti, quinti.
2
cum coniungas versus 470 et 471: versibus 425 et 426, qui ab Eteocle vehementer minante pronuntiantur: odio inflam- mati Eteoclis sunt v. 643 et 644, quibus Polynicem illudit.
Neque magis silentio praetereundi videntur v. 380 et 381, in quibus sententiae concinnitas optime augetur pari extremarum syllabarum s0no: simili modo explicandi sunt v. 420 et 421, qui fortuito in Eteoclis oratione eandem pror- sus sedem obtinent, atque qui modo commemorati sunt: ter-
18
tium quemque et quartum versum efficiunt.
Ut omnes locos, quibus versuum rimatorum paria sunt,
uno in conspectu proponam, hi sunt:
v. 16. 11. v. 9I. 88. v. 40. 41. v. D2. b3. V
. 58. 59
HAaAmnmnuuddnsünzdsasss
164. 215. 228. 229. 243. 255. 2062. 311. 316. 981. 421. 4206. 452. 460. 411. 491. 519. 098.
tQogQóo: xÉÓo.
000: Ó0AQ.
qégov: zQayuaton. qAé£yov: ósóopxótov.
. 60. ráyoc: orQat0c: &9oóc. v. 45. 16. 163. 214. 221. 238. 242. 254. 261. 910. 915. 380. 420. 425. 451. 459. 410. 496. 518. 59T.
OysÜsiv: AÉysw. &raGystà: Goo. zetgouéror: óOouov. Bgovór: govayudtov. BéAoc: yévoc.
qofoc: vt£Aoc.
Os0oic: ixuLOxOOLc. óóuotc: ÜOsoic.
OGxsL: JtQÉztL.
uévov: zxvàAów.
óogóc: &ozíÓoc. xot/yogoc: zxagsoxsvaou£rvoc. zvogogor: i&gxeouévor. qtsQ£yyvor: GCvyov. aGxlÓog: zavoc.
Aéyo: £g.
Óóauuóvor: rocouéror. Boototc: óvocsBsotctoic. xóx: uay).
19
v. 616. 617. éxe&exyione: míAac.!) v. 634. 635. oróyog: yérvoc. v. 643. 644. zapijr: zv. v. 697. 698, 9:05: Éxoc.
Viginti septem locis bini, uno loco tres versus in eun- dem sonum exeuntes sese excipiunt.
Septem loci ita sunt comparati, ut ad par illud versuum in eandem syllabam exeuntium accedat tertius quisque ver- sus in eandem syllabam exiens, uno versu interposito, ut:
v. B2. D3. 5D exeunt in syllabam c»': Gtnoógoor yi $vuüc &rdgela gàtyov Éxrv&, àtóvror óg 2g ócóogzórov. xc cdwós mxiórtg ovx ÓxrQ yooviterat. xAngovufvove 0^ fAuzor, óc zéAQ AcyOr Íx«óros e)rów mQÓc mxUAce &yot Aógor.
v. 58. 59. 60. 62 exeunt in syllabam oc. v.227.228.280 .- - - ov.
His locis vix eum qui recitabat similitudo soni fugere poterat: sed ne ibi quidem aures praeterit idem.sonus ter re- diens, ubi par illud versuum primum quemque sequitur, ut demonstrant:
v. 313. 375. 376 qui in syllabam c» exeunt: Bog mx«Q' Uy8cs xoTauleie, u&yne iod, Vzxoc ycAwdw d' óc xevacüucivor fotus, oris Bon» odAmiwyoc Ogyclvet u£veov.
civ! dvviráééte r6)06; víc llooirov zxvidv xAjfoor 2vbtrrorv zQoGrect» qtQéyyvos; v. 423. 425. 426 qui in syllabam o» exeunt. v. 494. 496. 497. - - ow» - v. 614. 616. 617. - - - ug -
Nemo, ut ego quidem spero, dubitabit, quin ea sylla- barum aequalitas auribus percipi et potuerit et hodie possit.*)
3) ac et &g satis similitudinis habere, ut rimum facere possint, megari potest. Mihi is quoque locus ordini inserendus erat. *) Videas infra p. 46 et proximas. 2*
20
His exemplis transitus fit ad ea, in quibus bini versus eandem syllabam extremo loco exhibentes singulis versibus separantur, ita ut rimi ei existant, quos nos éberschlagende Reime appellare consuevimus.
Ut est in:
v. 177. 179 exeuntibus in oecat.
V.
178. 180 -
0r.
xtl wu" tic GQyijs vic iuíjg &xoDotca:, dr5g, yvv5 vt, XO tt vv uevalyutov, vagos xav a«UvtÀv 0At0ola BovaAsvostat, Aevotijoa Ónuov Ó' ov tu u» qoyi uógov.?) 181. 183 exeuntibus in oc.
v. v. v. . 962. 364 -
S oa
(vix
360 exiens in à
aauduzsz5nüsnsszüsgs
251. 253 264. 266
x
huc 369 exeuntibus 388. 390 - 418 - 446 - 450 - 456 - 552 - 556 - 652 - 656 - 612 - 997 -
961. 386. 416. 444. 4438. 454. 500. 554. 650. 654. 610. 995.
Ov. 0v.
e.
referri potest.)
in
'" Huius exempli simillimum est in: Sophoclis Ai. v. 62— 65: tovc Cóvtag a) ósouoic. ovvóxoag Boov zoluvag t€ vdGag dc óóuovc xouitsta:, Gg &Gvógac, ovy cc tUxEQov &ygav Cyov, xal vóv xav olxove Gvvóétovg aixiG stat. Ea rimorum inter se conectendorum forma apud nos usitatissimt nomine Kreuzreime appellatur.
21
v. 1010. 1012 exeuntibus in o. v. 1018. 1020 - - pw. v. 1023. 1025 - - Oc.
Histriones vocis modulatione eis qui audirent significasse talium locorum naturam ab usu trito diversam si pono, non longe a vero me aberrare puto. Quam pronuntiandi ratio- nem servatam esse existimo in eis praesertim versibus, qui binas syllabas redeuntes exhibent v. 177. 179, v. 416. 418, inagis etiam in eis, quibus idem vocabulum iteratur, v. 444. 446, v. 550. 552.1)
Verborum vis eiusmodi ornamentis bene augeri posse intellegitur ex uno maxime loco, v. 177 —180, quorum ver- suum rimi, ad similitudinem stropharum earum, quibus poe- tae lyrici nostrae aetatis uti solent, sese excipientes optime ad iram et violentiam Eteoclis se accommodant. Atque cum v. 181 et 183 item in eandem vocalem exeant, satis sane mirari licet, quot eiusmodi orationis ornamenta huc concurre- rint. Quae cum mirum in modum cum nostro sensu poetico congruant, liceat germanico sermone totum locum reddere, simul htterulis appositis indicare, quemadmodum rimi inter sese respondeant:
Und sollie emer micht. beachten mein Gebot,
Es sei eim Mann, ein Weib, sei weder dies «och das, . Dem ist. die Todesstrafe hiermit. angedroht,
Von Volkeshand gesteinigt, sinke er aufs Gras.
Das draussen geht den Mann nur an; dies kümmre nie . Das Weib. Bleibt ihr im. Hause, dort liegt eure Pflicht! Ihr hórt doch? oder hórt àhr. micht2 seid taub wl, wic? Eam sonorum aequalitatem aures nostrae fere semper in exitu versuum percipere consuerunt, quae est causa, cur nos in eam potissimum versus partem animum nostrum ad-
S^ 989589
e
! Ne id quidem rimorum genus poetis nostris ignotum est. Rimos per idem vocabulum factos nomine rührende Reime nun- cupant.
22
vertamus. Prorsus aliter res sese habebat apud Graecos: etenim cum illa sonorum similitudo sua sponte poetis sese offerebat, nil obstabat, quin ea ad ornandam orationem ute- rentur, quod cur tamen in clausulis versuum saepius factum sit, quam aliis in sedibus, nihil est, quod miremur: nam in recitandis versibus exiguam pausam eo loco factam esse na- tura rei docet.
Quamquam extremae versus syllabae ne minimum qui- dem ea erat vis apud veteres, quam nos ei tribuere solemus: reliquae syllabae ictu metrico elatae intra versum positae eandem ferme vim habebant.
Quare alienum esse non videtur à meo proposito, eos quoque locos afferre, qui syllabam eandem eadem in arsi versuum binorum sese excipientium exhibent, qui sunt:
v. 4. D. £l uiv yàg &U xod&ouusv, altia. 0eob: tl à «50^, 0 ur yévorvo, óvugog& voyoi. v. 60. 61. - yO0ott, xovíet, xsóla ó' agyootrg &QQoc yoalrvsc ovoAayuolg ixzixdvr ix xvtvuóvow. v. 170. 171. ójuAgrOv: xAéov. . 884. 385. Savóvti: gégovti. 403. 404. óotsv: stAqyev. 429. 430. AZcua: qgoovonua. 450. 457. ixzuxQOv: xvAÓO». 460. 461. xooj5os: qOovst. 4V1. 418. xouAoyaorogog: EvOsoc. 628. 629. Aé£yew: E&et. 649. 643. &oxíóoc: Atc. 664. 665. xaxov; uórvov. 671. 672. tvo: doío, Koxvrov: Aatov. 691. 692. évvuzriov: yonuavov. 188. 789. cóv: aAMjAow. . 993. 994. oréyov: itQÓ». v. 1000. 1001. àuxoóov: 9arvow.
Amnmzsszssssssss
28
v. 1008. 1009. gíAor: Kaóusiov. v. 1022. 1028. o$0a: qígovoa.
Sed uti in horum exemplorum numero complura sunt, quae aut syllabis levissimis (v. 403. 404, 471. 418) aut voca- bulis parum gravibus continentur (v. 788. 789), quibus rimis ullam inesse vim nemo demonstrabit, ita in alis ad eum de quo agimus rimum accedit syllabarum in thesi positarum similitudo, quae apta videtur ad ludum sonorum adiuvandum. Conferas exempli gratia
v. 170. 171, ubi optime inter se opponuntur:
xgatoU0a uiv y&Q oOy OutAgtOv OQáooc, ósíon oa Ó' oixo xol xóàÀst xAÉOv xaxóv.
Durch Hoheit wird. ein. Weib nur. unertrüglich frech, Durch Feigheit bringt. sie Haus wnd Stadt in schrecklich Leid. *)
Sed noster sermo non is est, quo id genus locorum bene imitari possis, quippe qui non iam habeat tantam vim in verborum terminationibus, quantam sermo graecus latinus alii.
Binarum syllabarum congruentia evidentior fit rimus, uti in v. 384 et 385b verbis $avóvri et gégovti in eadem versus sede positis Eteoclis verborum acerbitas augetur. In v. 429. 430
at9cv vévoxvat Aijua, IHoAvgorvrov a, gtgéyyvov goovQnuc ... vocabulis Aue et ggotvQrua in caesura versuum collocatis tam bene augetur sententiarum concinnitas, ut veri speciem
' Item ad rimum in versuum exitu positum accedit thesium similitudo in v. 238 et 239. XO. o nzayxoutig Zt, TQ5y ov Eie ex9goic pBé^oc ET. à Zsb, yvvouxóv oiov onacag yévoc quà in imitatione sonorum mihi quidem irrisionis aliquid inesse videtur. v. 910 et 311: A«ung& ót mavotAgvoc év u£oo Goacxti, no£ofuctov &otQov, vvxtóg óqOaAuóc, ng£n i.
94
sat magnam habeat, si quis existimet, de industria poetam studuisse huic sonorum similitudini. Sed ne nimium videre videar, de reliquis exemplis nihil
addam.
Scripsi adhuc de sonorum similitudine eadem in sede versuum binorum maxime continuorum posita, et quantum saepe afferret ad sententiarum partes scite disiungendas ex- ponere studui. |
Qua me in re non praeteriit, haud raro non tam sono- rum, quam formarum ipsarum aequalitatem eam esse, cui enuntiata bene conformata deberemus.
Manifestissimum id erit collectis eis versibus, in quibus eadem terminatio grammatica bis vel ter in singulis legatur.
Dicere sane licet de eis locis omnibus structura gram- matica flagitari eas formas, quantumcunque similes sint, ne- que ego equidem negare ausim hoc ita esse. Tamen tantum dico, et ipsas leges grammaticas cum bono prosae orationis scriptori tum vero poetae instrumenta esse suis consiliis satis faciundi. Hoc necesse est quivis concedat.
Si enim versum 3:
otaxa vouóv, BAépaoa uy xouur vxvo contuleris, formas illas rouóv et xou» fortuito candem terminationem exhibere facile tibi persuadebis. Nihilo tamen setius tibi confitendum erit pulchritudini orationis aliquid addi sono eodem iterato:
Das Ruder lenkt, nie senkt die Lider er 4m Schlaf. Plane idem sentio sicut de multis alis locis ita de hisce: 31. ógu&o9 e xávrtc, 6006056 Gov xavttvyla.
88. zégycor ovráüntt xal xvAÓOv» ix ii000c. 60. xo £t, xovitt, zxsól« Ó' épynotns àgooc. 68. gpocáat x0AL6ua, xglv xavatyl oat zrodc. v. 164. zj v«Uv' àgiota xal xÓAst Goto.
v. 260. $36s vQózxota, Óclov Ó' icb2uota.
"P P ND
20
v. 691 et 692. aya» Óó' &AmOsig ivoxviov garvtaouátov Owttg, zxatQo or» yoguétov Óatyotot. v. 1012. ày$ ogs O«weo xàvà xivóvrov üaAG v. 1016. ugvoóc vaAalrgg x&xó Óvot5gvov zatQóc. Quae ratio maxime perspicua est, cum syllaba proxime ante caesuram posita extremae totius versus syllabae respondet, uti in versibus 164, 260, 1012.
Multa esse eiusmodi exempla non est, quod miremur: nam ipsa linguae natura ita fert.
Quam ob rem operae pretium non videtur esse, omnia huius rei exempla enumerare.
Poetam sibi conscium fuisse orationis ornamentorum talium, qualia extremo loco attuli, neque quisquam poterit demonstrare nec volet. Ne in prioribus quidem rimorum generibus disputatio ea facilior erit, quo usque poetae con- silium pateat. Ac ne interest quidem eam quaestionem tra- ctari. Animum advertere haec et talia satis habemus.
Digni, qui singulariter notentur, ei loci videntur, in qui- bus bis binae formae in hune modum coniunctae sunt, ut
v. 4T. 48. ]
eoxouotyoav ... Oévvtc Aanageu.v Goto. Kaóuslov fc 7 yi» Qavórvvtsc tqvós QvQaGotiv qvo. Eius simillimus est locus, qui versibus 458 et 460 con- tinetur — uno versu interposito — QAÀ :* 9avorv toogsta xàgoo 6t yOori, 7 xol Ó0 &rvóge xol xOALóu ix^ GoxiÓoc &AOr AagOgou; ÓGua xoou1 ott zatQoc. !)
Aliter distribuuntur voces inter se respondentes v. 314,
315: '
!) 'Ouot£Asvtov dmnídoc: matooc bene adnectit versum ludo, qui est in versibus 458 et 460, inter- positum.
26
(zog yaAuP Or Ó cc xavao0ucivov Qotutt, 06ttG Bonv édAxtyyoc 0gyclveu uévor,!) in singulis versibus conectuntur v. 439. Aé&o: volto yàg EvtóxAo volrog xaAov. v. 614. ofag apütot xol xattÜyston vUyGg. v. 662. &vópgotv Ó' óualuow 94vavoc àó'. aXroxtórvoc. Ea exempla facient satis ad probandum id, quod volui.
Sed forsitan dixerit quispiam omnes eas quaestiones ad rhetoricam potius artem, quam ad poeticam vel rhythmicam pertinere.
Atque hoc concedi potest, quamquam aliquantum inter- est etiam hac in re inter orationem prosam et poeticam. Nam versuum rhythmus, aequo semper gradu incedens, alia prorsus praebet fundamenta arti huic factitandae, numerorum natura finibus certissimis circumsaepit eiusmodi ornamenta, .quorum multo maior est libertas penes pedestris sermonis scriptorem.
Laudem et gloriam orationis optime eiusmodi flosculis exornatae praestantissimeque conformatae fere eandem íri- buendam esse et poetae et scriptori omnes consentiunt.
Quam laudem ornatissime cultissimeque dicendi Aeschylo fabulaeque ei, quam tractamus, summo iure mihi tribuere videor. ?)
Sed haec hactenus de versuum et verborum terminatio- nibus.
? Ne recepta quidem correctione Freyiana, quam commendat Ritschelius opusc. I p. 308, multum conturbatur nostra de hoc loco opinio.
*) Conferas velim totius libelli clausulam (p. 76 et 71).
II.
De allitteratione.
Accedimus ad prorsus aliud, non modo contrarium genus orationis illustrandae atque exornandae, ad allitterationes, de quibus aliquantulo uberius dicere mihi proposui.
Satis cognitum est antiquissima nostrae linguae carmina quae nobis tradita sunt ita esse composita, ut certa syllaba- rum mensura non observetur, syllabarum numerus varietati quam maximae sit obnoxius, allitteratio praecipue versum faciat. Neque ad nostrum spectat propositum aut interest plenius exponere, quo modo vel quam diversis modis allit- teratio adhibita sit.
Graecorum quoque poesin certa quadam aetate ei legi obnoxiam fuisse, ne studuit quidem quisquam probare.)
Tantum probabile videtur, sensus illius à natura homi-
7) Fuerunt sane metricae artis doctores, qui dicerent, artem metricam antiquissimam ut omnium populorum ita Graecorum quoque eam fuisse, ut accentus vocabulorum versum faceret.
Cf. Apeli art. metr. II, p. 1—4 el praecripue p. 3, 495: Was aus der Natur des Accentes und. der Quantitàt sich ergébt, bestátigt auch die Geschichte. Ueberall finden wir den accentirten Vers als den àáltesten.
Id autem si concedi posset, veri simile esset, allitterationum quoque fabulosis illis temporibus frequentiorem quam aetate ea, cuius accuratior memoria ad nos pervenit, usum fuisse.
Sed earum rerum nihil vel levissimis testimoniis confirmari potest.
28
nibus insiti, quem poetae nostri ilius de qua modo dixi aetatis fere solum secuti sunt, vestigia certe apud (Graecos inveniri posse, etiamsi versuum compositio alio fundamento nitatur.
Id cur valde miremur causa non est. Nam antiquissi- mae poeseos latinae aetate allitterationis studiosissimos fuisse poetas exemplorum multitudine probatum est atque ei, qui Plauti fabulas tractant, plura in dies exempla colligunt et quam variis modis ile eam artis poeticae partem excoluerit exponunt.
Conferas 4. P. Naeki commentationem de allitteratione sermonis latini in mus. Rhenan. vol. III anni CIJIOCCCXXIX p. 324 sq. locosque ibi allatos,
praefationem 4ugusté Laurent? (Lorenz) in editionem Militis Gloriosi,
libellum K /otzianuwm in programmate Zittaviensi proximi anni, cui viro docto in omnibus rebus assentiri satis difficile esse videtur mihi quidem.
Atqui linguam graecam et romanam ex eadem stirpe esse genitas cum nemini sit dubium (cf. artem metricam Hossb. et. Westphal vol. II, p. 36 proximas), qui factum esse putas, ut a Graecorum indole atque ingenii natura is sensus plane alienus esset?
Accedit quod ea coniungendorum vocabulorum ratio nequaquam quaesita vel nimis recondita nominari potest, sed facillime auribus percipitur et maxime ad populi sensum se aecommodat. Id de Romanis valeat (cf. Teuffelii historiam litterarum Romanarum p. 136 editionis alterius), non valeat de Graecis, quos praeter ceteros subtili aurium iudicio usos esse ex nonnullis quae nobis traduntur narratiunculis per- venustis apparet?
Neque sane quisquam prorsus negat ad Graecorum quo- que sensum spectare id genus sermonis potissimum poetici et multi editores occasione data animadvertere locos hoc modo formatos vel ornatos.
29
Mihi quidem cum in id genus sermonis exornandi in- quirerem, parum adhuc operae collocatum esse in harum rerum exploratione visum est.
Ut Christóus i libro de Romanorum et Graecorum arte metrica nihil de hac re dicit nisi hanc sententiolam:
Die Alliteration 4st. nur. eim rhetorisches Element, das als Schmuck der Rede namentlich in der. álteren lateinischen Poesie eine Rolle spielt.
Quatenus mihi contigerit ut periculum summum ne ni- mium videam evitem, eam quaestionem alis diiudicandam trado. |
Nune si videtur ad ipsam rem accedamus!
Àc primum quidem illud mihi videtur exemplis proban- dum esse, Graecos delectari similitudine soni eorum vocabu- lorum, quae in explicandis mentis sensis praecipuum habeant locum, id quod paucis me expositurum confido. Tot enim exstant loci, quibus vel eodem verbo repetito vel eiusdem verbi variis formis coniunctis pondus orationis augetur .vix ut de ea re dubium esse possit.
Longe vero plurima eius generis exempla apud poetas comicos invenimus maximeque apud Aristophanem, qui ad perstringendos cum poetas tum maxime philosophos talibus ludis verborum utitur idque tam saepe, ut haud parvam ha- beat difficultatem cum pulvisculo exhaurire singulas poetae illius artes et prope argutias. Alia prorsus ratione Aeschylus in sublimi dicendi genere eiusmodi artificiis studet: nam non solum ad vim comicam, sed etiam ad vim tragicam verborum augendam maxime illa sunt idonea.
Huc referendae sunt anaphorae quas dicunt, annomi- nationes, figurae etymologicae, similia id genus, denique omnia artificia rhetorica, quae verborum vel eorundem vel inter se cognatorum concursu exsistunt.
30
Quorum artifiiorum magna copia exstat in partibus